Entèvansyon Politik
Kwonoloji
1822 - Jean-Pierre Boyer anvayi Santo Domingo epi inifye Ispanyola anba dominasyon ayisyen
1825 - Lafrans voye bato lagè ann Ayiti epi li retire konpansasyon pou pèt kolonyal yo
1844 - Repiblik Dominikèn vin endepandan anba Ayiti
1915 - Etazini anvayi Ayiti epi okipe l jiska 1934
1937 - Atak Repiblik Dominikèn sou imigran ayisyen yo kite plis pase 20,000 moun mouri.
1947 - Peman endamnite bay Lafrans yo finalman fini
2004 - Lèzetazini, Kanada, ak Lafrans voye fòs pou "retabli lòd" apre yon koudeta te jete premye prezidan Ayiti te vote demokratikman.
2004-2017 - Misyon Estabilizasyon Nasyonzini an te deplwaye pou lapè renye
2021 - Asasina Prezidan Jovenel Moïse
2024 - Twoup Nasyonzini pou fè lapè renye yo retounen ann Ayiti
Revolisyon ayisyen an pa te mete fen nan rechèch Lafrans pou enfliyans ak dominasyon sou Ayiti. An 1825, Lafrans te voye bato lagè ann Ayiti e li te fòse gouvènman an dakò pou l “konpanse” ansyen kolon yo yon pri 150 milyon fran (apeprè 3 milya dola ameriken nan lajan jodi a). Dèt sa a te kontribye nan limite envestisman Ayiti nan enfrastrikti ak devlopman ekonomik jiskaske li te finalman ranbouse l an 1947. Nan kòmansman ane 1900 yo, Etazini te ranplase Lafrans kòm yon nouvo fòs k ap chèche domine Ayiti ekonomikman ak politikman. An 1915, pou pwoteje enterè ekonomik li apre asasina Prezidan Guillaume Sam, Etazini anvayi Ayiti epi okipe peyi a jiska 1934.
An 2004, apre yon koudeta te jete Prezidan Jean-Bertrand Aristide—premye prezidan Ayiti te vote demokratikman—, Etazini, Kanada, ak Lafrans te voye fòs ann Ayiti swadizan pou retabli lòd. Soti 2004 jiska 2017, Misyon Nasyonzini pou Estabilizasyon an Ayiti (MINUSTAH) te dirije yon misyon pou fè lapè renye ki kreye polemik pou pwoteje "Otorite Lalwa". Kounye a, Ayiti ap fè fas ak yon lòt okipasyon Nasyonzini apiye apre boulvèsman suit ak asasina Prezidan Jovenel Moïse an 2021, Etazini te ede mete l nan prezidans ayisyen an, an 2017. Long istwa patisipasyon entènasyonal sa a montre soufrans peyi Dayiti nan men pisans etranje yo.
 Jou Drapo (Fèt Drapo)Virginie Grand-Pierre Koleksyon Haiti Friends lan |
Jounen Drapo Ayiti an obsève chak ane 18 me. Yo reprezante l la nan vil Petite Rivière de l'Artibonite, rasanbleman elèv yo nan inifòm vif yo ajoute nan selebrasyon fèt la. Palè a, ki date depi 1820, te fèt okòmansman pou sèvi kòm yon rezidans wayal, montre grandè ak anbisyon nan kòmansman epòk apre endepandans Ayiti an. Jikstapozisyon selebrasyon jèn yo avèk palè istorik la kreye yon imaj pwisan, ki konekte pase fyè Ayiti a ak avni espwa li an atravè tradisyon anyèl Jounen Drapo a.
 Transfeè Pouvwa (Twansfè pouvwa)Virginie Grand-Pierre Koleksyon Haiti Friends lan |
Tablo sa a ofri yon kritik pwisan sou koripsyon politik ann Ayiti ak relasyon konplèks li ak pwisans etranje yo, sitou Etazini. Lè atis la fè pòtrè premye prezidan Nwa Ameriken an nan sèn sa a, atis la mete aksan sou mesaj ki montre malgre eritaj afriken li, li te kontinye pousuiv politik etranjè ameriken yo ki t ap istorikman eksplwate Ayiti. Prezidan ayisyen an, René Garcia Préval, prezante kòm yon patisipan ki dispoze nan entèraksyon sa a, ki montre kijan koripsyon entèn yo souvan fasilite eksplwatasyon ekstèn.
Ayiti li menm senbolize ak yon figi fanm ki afebli ki anvlope nan drapo nasyonal la, ki reprezante vilnerabilite peyi a devan machinasyon politik sa yo. Atis la gen ladan l yon eleman ki pote lespwa: yon zanj (oswa lwa nan tradisyon Vodou an) k ap veye sou tranzaksyon sa a. Prezans espirityèl sa a sigjere malgre difikilte aktyèl yo, gen pwoteksyon diven pou Ayiti, sa vle di peyi a pral finalman pèsevere epi simonte defi sa yo.
 Retou Prezidan Aristide an 1994 (Le retour du président Aristide en 1994) Maxan Jean-Louis Koleksyon Haiti Friends lan |
Tablo sa a reprezante retou polemik Jean-Bertrand Aristide ann Ayiti an 1994, apre ekzil fòse li apre yon koudeta 1991. Aristide, yo souvan site kòm premye lidè Ayiti te eli demokratikman nan epòk apre Duvalier a, reprezante senbolikman ak yon gwo kòk - anblèm pati politik li a. Marin Ameriken yo, ki te gen responsablite pou eskòte prezidan an tounen sou pouvwa a, ede kontwole foul ayisyen k ap gade yo. Melanj kiryozite ak ensètitid pèp la evidan, sa ki montre emosyon konplèks ki antoure retou Aristide nan yon nasyon k ap lite ak avni l apre plizyè deseni diktati.
 Repons Jean Jacques Dessalines sou Tranblemanntè 2010 lan an Ayiti Emmanuel Saincilus Koleksyon Haiti Friends lan |
Jean Jacques Dessalines, lidè Revolisyon ayisyen an nan lane 1803, reprezante yon fason boulvèsan l ap eksperimante gwo tristès apre tranblemanntè 2010 la. Dega tranblemanntè a te koze te kite peyi a kraze e vilnerab devan fòs etranje ki te eksplwate Ayiti yo pou pwofi finansye. Desalin, ak yon kè lou, ap mande jistispou peyi a ak pèp li a ki kontinye ap konfwonte difikilte ki pa imajinab. Ekspresyon li an montre doulè yon nasyon k ap chèche konsolasyon ak restorasyon.
Ayiti ak Repiblik Dominikèn
Relasyon ki genyen ant Ayiti ak Repiblik Dominikèn gen lontan nan litij. Apre endepandans Ayiti, lidè revolisyonè Jean-Pierre Boyer te anvayi vwazen Santo Domingo nan lès lan an 1822 epi inifye zile Ispanyola anba yon sèl gouvènman. Se te jouk 1844 Santo Domingo te deklare endepandans li anba Ayiti. Diferans kiltirèl, ekonomik ak politik yo te lakoz anpil peryòd nwa ant de peyi yo. An 1937, nan sa yo te vin konnen kòm Masak Pèsi a (Kout Kouto-a), diktatè Rafael Trujillo te bay lòd pou yo mete deyò oswa touye ayisyen k ap viv ak travay nan Repiblik Dominikèn, ak plis pase 20,000 Ayisyen ki te mouri nan masak ki te vin apre a. Tansyon yo kontinye jouk jounen jodi a eak aktyèl prezidan Repiblik Dominikèn Luis Abinader k ap chèche kontwole imigrasyon ayisyen an. Plan li yo gen ladan yo konstriksyon yon miray ki gen plis pase 106 kilomèt longè ant de peyi yo.